De uitdagingen voor plattelandsgemeenten zijn niet min. De spanning tussen de taken die de gemeente moet opnemen en de capaciteit om dit ook effectief te doen kwam door corona nog meer onder druk te staan. Plattelandsgemeenten zoals Linter met minder dan 10 000 inwoners hebben voor een groot stuk dezelfde taakstelling als gemeenten die stukken groter zijn. De gemeentewegen moeten onderhouden worden, er moet een vlekkeloze dienstverlening voor de burger zijn en de inwoners willen een divers aanbod aan vrijetijdsmogelijkheden. Bovendien kampen ze vaak met een relatief kleine personeelsbezetting om al die taken te volbrengen.
Toch blijft het voor vele van de gemeenten een buikgevoel en ontstaat de nood om dit objectief in kaart te brengen. Linter klopte hiervoor aan bij de Idea groep. Samen met hen brengen we via een bestuurskrachtmeting zowel hun troeven als de fronten waarop ze versterkt kunnen worden in kaart. Collega’s Valentijn Vanoeteren, Robbe Van Hoof en Nele Moortgat gingen er aan de slag.
Bestuurskrachtmeting: what’s in a name?
Schaalvergroting is geen doel op zich. Doel is het verbeteren van de dienstverlening, of meer algemeen gesteld: het versterken van de bestuurskracht. De burgers moeten er beter van worden, de beleidsdoelstellingen kunnen ambitieuzer en de interne organisatie wint aan professionaliteit.
Uit een bestuurskrachtmeting komen de sterke en zwakke punten van de gemeente naar boven en kan vervolgens worden nagegaan of ze deze via schaalvergroting kunnen aanpakken.
Bestuurskracht wordt gedefinieerd als voldoende middelen hebben en inzetten om de taakstelling als lokaal bestuur op een kwaliteitsvolle manier in te vullen. Taakstelling is niet enkel wat het lokaal bestuur op vandaag doet, maar ook wat er de komende jaren op haar opkomt.
Voor de bestuurskrachtanalyse gebruiken we een kader dat werd ontwikkeld met academische partners (UA, UGent en KUL), en makkelijk toepasbaar is in de praktijk. We maakten de oefening reeds met 17 lokale besturen in opdracht van het Agentschap Binnenlands Bestuur. Daarna hanteerden we de methodologie verder voor gemeenten, politiezones en in fusiebegeleidingen.
Figuur 1: bestuurskracht als de verhouding tussen middelen en taakstelling
We onderscheiden zeven aspecten van bestuurskracht (zie figuur). Ze zijn rechtstreeks gerelateerd aan de twee basiscomponenten van het begrip bestuurskracht, namelijk capaciteit en taakstelling.
Capaciteit verwijst naar de middelen waarover de lokale besturen beschikken:
- Personeel;
- Financiële middelen;
- Gebouwen, infrastructuur en uitrusting;
- Netwerk (de samenwerking met burgers en organisaties).
In de taakstelling van een lokaal bestuur onderscheiden we:
- Het realiseren van de visie en doelstellingen;
- Het verzekeren van een efficiënte en effectieve dienstverlening;
- Een professionele interne organisatie.
Voor elk van de zeven aspecten van bestuurskracht hanteren we heldere sjablonen op maat van de gemeenten om informatie te verzamelen en te structureren. We baseren ons op diepte-interviews met sleutelfiguren uit de administratie en het beleid van de gemeente, de ervaring uit andere trajecten, wetenschappelijke literatuur en het draaiboek ‘fusie’
Geen theoretische analyse
Een sterk analysekader betekent niet dat we op een afstandelijke manier naar het lokaal bestuur kijken, of ons beperken tot kwantitatieve aspecten. Integendeel, dat is net de meerwaarde van de krachtenbundeling van Idea en Mondea. Kwantitatieve aspecten worden gekoppeld aan de praktijkervaring van de Mondeanen.
- We hanteren een combinatie van kwantitatieve en kwalitatieve informatie om de bestuurskracht in kaart te brengen. Veel facetten zijn niet in cijfers te vatten. Op basis van interviews, focusgroepen of werksessies en terugkoppelingsmomenten verzamelen we informatie over de werking, de organisatie en de cultuur. Ook de cijfers blijven voorwerp van gesprek, zodat ze op de juiste manier worden geïnterpreteerd.
- Een bestuurskrachtmeting is geen ‘rapport’ van de gemeente. In heel wat vaststellingen spelen externe omstandigheden, mee. Daarom betrekken we in onze analyse ook de context en bepalende omgevingsfactoren
- De bestuurskrachtmeting moet voldoende toekomstgericht zijn. Het gaat niet enkel over de vraag of er vandaag voldoende bestuurskracht is, maar ook of de gemeente klaar is voor toekomstige uitdagingen en nieuwe ambities. Daarom brengen we ook belangrijke trends en beleidsuitdagingen in kaart.
Samen vormen we een blik op de toekomst in Linter
We spiegelen ook een aantal kerncijfers van Linter aan die van de buurgemeenten. Daarnaast gaat we samen met een interne werkgroep van personeelsleden en leden van het college van burgemeester en schepenen na welke mogelijke vormen van schaalvergroting een oplossing kunnen bieden voor hun specifieke situatie. Die interne participatie is belangrijk voor het draagvlak van elk mogelijk toekomstpad. Dit kan gaan van de meest eenvoudige vorm nl. verdere intergemeentelijke samenwerking op een aantal vlakken tot een fusie van 2 of meer gemeenten. Aan het eind van dit onderzoek wordt duidelijk of Linter voldoende voordelen haalt bij een schaalvergroting, onder welke vorm deze best gerealiseerd wordt en welke andere gemeente(n) complementair kunnen zijn aan Linter.
Idea consult en Mondea brengen op die manier zowel hun conceptuele ervaring als hun ‘boots on the ground’ mentaliteit als expertise aan boord van dit traject. De Idea groep begeleidde in de vorige legislatuur 4 van de 7 fusietrajecten.
Wil je graag meer weten over een bestuurskrachtmeting? Contacteer Karolien Dezeure (Mondea) of Bart Van Herck (Idea Consult). We wisselen graag van gedachten!
