Een omgevingsleidraad ondersteunt lokale besturen bij ruimtelijke keuzes zonder te verzanden in starre regelgeving. Het biedt een krachtig en helder kader voor ambtenaren, bestuurders en aanvragers, zodat iedereen weet waar men aan toe is. Maar hoe stel je zo’n leidraad op en welke uitdagingen horen daarbij? Mondeanen Matthijs Van De Pol en Tine Vleugels delen hun inzichten.
Wat is een omgevingsleidraad?
Matthijs: “Een omgevingsleidraad is een niet-verordend instrument waarin de gemeente een set van richtlijnen van goede ruimtelijke ordening uitwerkt die ze hanteren bij de beoordeling van omgevingsvergunningsaanvragen. Je kan het eigenlijk zien als een “beleidsmatig gewenste ontwikkeling”.
Tine: “Hoewel een omgevingsleidraad juridisch niet bindend is, biedt het een gedeeld referentiekader voor omgevingsambtenaren en bestuurders. Hierdoor adviseren ze op een consistente manier en weten aanvragers wat belangrijk is binnen de gemeente. Tijdens de opmaak van de omgevingsleidraad leggen we pijnpunten bloot en delen we kennis met elkaar, zodat op het einde van de rit alle neuzen in dezelfde richting staan.”
Hoe komt een omgevingsleidraad dan tot stand?
Tine: “We werken in twee fases. In fase A organiseren we drie tot vier workshops met omgevingsambtenaren, schepenen en andere betrokkenen. Samen verdelen we de gemeente in ruimtelijk afgebakende gebieden (bijvoorbeeld het centrum, woonwijken, bedrijventerreinen…) en koppelen we die aan relevante topics zoals verdichting, mobiliteit en erfgoed. Dat zijn vaak topics waar ze vaak moeilijkheden mee ervaren, die belangrijk zijn in de dagelijkse werking en in het beleid. Uiteindelijk leggen we voor elk gebied en thema richtlijnen vast in een matrix. We proberen hierbij een consensus te bereiken onder de betrokkenen van minstens 85%.”
Matthijs: “In Fase B vertalen we deze richtlijnen naar fiches met voorschriften en richtlijnen, zodat de omgevingsdienst ze eenvoudig kan toepassen. De teksten zijn zo opgemaakt dat je ze als standaardtekst in de dossierbehandelingssoftware kan ingeven. Deze fase brengt twee grote uitdagingen met zich mee. Je moet er enerzijds voor zorgen dat de richtlijnen niet té verordenend zijn. Anderzijds moeten de teksten wel voldoende precieze keuzes en normen bevatten, zodat niet bij elke vergunningsbeoordeling oude discussies opnieuw de kop opsteken.
Welke uitdagingen komen hierbij nog kijken?
Matthijs: “Een grote uitdaging is de timing. Wanneer een traject te lang stilligt, valt de samenhang weg en moeten we bijna opnieuw beginnen. Een duidelijke planning en vaste feedbackmomenten helpen om het proces op koers te houden, maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan.”
Hoe betrek je de politiek bij een omgevingsleidraad?
Matthijs: “Je zou de politiek vanaf het begin moeten meenemen. Wanneer de schepen van omgeving actief meewerkt tijdens de workshops, ontstaat er een helder beeld van de beleidsprioriteiten en de praktische haalbaarheid ervan. Zonder politieke betrokkenheid is het lastig om draagvlak te creëren. Het is maar interessant om aan een omgevingsleidraad te beginnen wanner het CBS een duidelijk beeld heeft over de zaken waaraan het wel en niet wil gaan werken op vlak van ruimtelijke ordening.”
Tine: “De leidraad moet ook aansluiten bij het bestuursakkoord. Als een gemeente bijvoorbeeld inzet op duurzaamheid, maar tegelijkertijd het isoleren van gevels bemoeilijkt, ontstaat er een spanningsveld. Door vooraf met bestuurders de prioriteiten vast te leggen, voorkomen we zo’n tegenstrijdigheden.”
Wat levert een omgevingsleidraad op?
Matthijs: “De leidraad structureert discussies en biedt een houvast voor adviezen. Hierdoor nemen we minder ad-hoc beslissingen en hoeft het college niet steeds opnieuw over elk individueel project te debatteren.”
Tine: “Daarnaast zorgt een omgevingsleidraad voor interne duidelijkheid. Vaak zit veel kennis bij één persoon. Door samen te werken aan de leidraad, deelt iedereen kennis met elkaar. Dit leidt tot beter afgestemde adviezen binnen het team.”
Wat is jullie advies aan andere gemeenten?
Matthijs: “Laat er zeker geen gras overgroeien. Begin tijdig en betrek de politiek van meet af aan. Nu de nieuwe besturen hun beleid vormgeven, is dit hét moment om een omgevingsleidraad in het meerjarenplan op te nemen.”
Tine: “Zorg daarnaast voor een strakke planning. Met de juiste aanpak kunnen gemeenten binnen een jaar hun omgevingsleidraad afronden. Dit waardevol instrument helpt niet alleen bij beleidskeuzes en ruimtelijke kwaliteit te bewaken, maar zorgt er ook voor dat iedereen op één lijn zit.”
