Veel lokale besturen staan vandaag voor dezelfde uitdaging: hoe maken we de adviesraden klaar voor de toekomst? Het wettelijk kader schept duidelijke contouren, maar de praktijk toont dat het succes vooral afhangt van de manier waarop besturen de dialoog organiseren.
Het wettelijk kader rond adviesraden
Het Decreet Lokaal Bestuur erkent adviesraden expliciet als instrument voor burgerparticipatie. Het stelt dat enkel de gemeenteraad deze raden mag oprichten om het bestuur op regelmatige en systematische wijze te adviseren. Daarmee krijgen adviesraden een unieke plaats binnen de lokale democratie: ze fungeren als structurele gesprekspartner tussen bestuur en samenleving.
Belangrijke bepalingen rond adviesraden zijn:
- De gemeenteraad bepaalt via een reglement hoe adviesraden concreet vorm krijgen en functioneren.
- Samenstelling moet divers zijn: maximaal twee derde van de leden mag van hetzelfde geslacht zijn, anders kan geen geldig advies uitgebracht worden.
- Gemeenteraadsleden en schepenen mogen geen stemgerechtigd lid zijn, om de onafhankelijkheid van de raden te garanderen.
- Adviesraden formuleren hun aanbevelingen rechtstreeks aan de gemeenteraad, waardoor hun input een formele plaats krijgt in de besluitvorming.
Het wettelijk kader schetst duidelijke de contouren, maar biedt ook ruimte voor lokale invulling. Lokale besturen bepalen zelf hoe ze adviesraden organiseren, wie ze betrekken en hoe ze de dialoog vormgeven. De vraag voor lokale besturen luidt: hoe vertalen we deze regels naar adviesraden die niet enkel voldoen aan de wet, maar ook écht impact maken op ons beleid?
De uitdagingen van vandaag
Hoewel adviesraden een stevige plek hebben in het Decreet Lokaal Bestuur, ervaren veel besturen dat de werking in de praktijk onder druk staat.
De grootste uitdaging is het gebrek aan vernieuwing. Onze samenleving verandert snel en vraagt kortere, flexibelere vormen van engagement. Klassieke vergaderstructuren sluiten daar niet altijd bij aan. Er is dus nood aan vernieuwende kaders en werkvormen die aansluiten bij hoe burgers vandaag betrokken willen worden.
Daarnaast verliezen sommige raden hun adviserende rol. Ze schuiven te vaak op richting de organisatie van activiteiten en evenementen. Daardoor verdwijnt de essentie: het formuleren van beleidsadvies dat bestuurders helpt bij hun beslissingen.
Een derde pijnpunt is het gemis aan aansluiting bij de samenleving. Wanneer de samenstelling van een adviesraad onvoldoende representatief is, gaat ook de geloofwaardigheid verloren. Vooral jongeren en minder vertegenwoordigde groepen vinden moeilijk de weg naar een stoel aan tafel.
Verder kampen veel besturen met versnippering. Er bestaan te veel aparte adviesorganen die elk vanuit hun eigen silo werken. Daardoor wordt het lastig om adviezen op een geïntegreerde manier te vertalen naar beleid. Lokale uitdagingen vragen echter steeds vaker om een brede, integrale kijk over sectoren heen.
Finaal merken we een gebrek aan ondersteuning en integratie in het participatiebeleid. In heel wat gemeenten krijgen adviesraden onvoldoende structurele ondersteuning en ontbreekt een duidelijke rolafbakening. Zo blijft het potentieel van de raad onderbenut en groeit bij leden de frustratie.
Naar toekomstbestendige adviesraden
Adviesraden blijven een cruciale schakel voor lokale democratie, maar ze moeten meegroeien met een samenleving die steeds diverser en complexer wordt. Toekomstbestendige adviesraden gaan verder dan de wettelijke contouren. Ze creëren een plek waar burgers zich gehoord voelen en waar beleidsmakers met vertrouwen hun oor te luisteren leggen.
Een toekomstbestendige adviesraad werkt volgens drie principes: duurzame relevantie, dynamische diversiteit en een blijvende impact. Dat betekent dat raden actuele thema’s behandelen die écht leven bij de bevolking, dat ze een afspiegeling vormen van de samenleving, en dat hun adviezen daadwerkelijk invloed hebben op beleidskeuzes.
Een adviesraad komt pas écht tot zijn recht wanneer hij stevig verankerd is in een geïntegreerd participatiebeleid. In zo’n kader krijgen raden toegang tot innovatieve tools, methodieken en communicatiekanalen die hun werking versterken. Denk aan digitale participatieplatformen, gezamenlijke vormingsmomenten of een centraal participatiereglement dat duidelijkheid en ondersteuning biedt.
Deze geïntegreerde aanpak voorkomt dat sectorale raden – zoals sport-, jeugd-, cultuur- en erfgoedraden – in afzonderlijke silo’s werken. In plaats daarvan leveren ze samen een waardevolle bijdrage aan een breed gedragen en samenhangende beleidsvisie.
Wie inspiratie zoekt, vindt concrete tips in de 10 handvaten voor toekomstbestendige adviesraden van Baristaz. Die gaan van vernieuwende werkvormen en digitale participatie tot het betrekken van jongeren en nieuwe doelgroepen.
Zoals Stijn Werbrouck, team lead vrije tijd bij MONDEA en manager van Baristaz, benadrukt:
“Een sterke adviesraad die zich heruitvindt, is geen vergaderclub maar een motor van je beleid. Als we ze goed ondersteunen, kunnen ze het verschil maken tussen beleid dat gedragen wordt en beleid dat blijft hangen.”
Daar sluit Louise Humblet, senior consultant participatie bij MONDEA, zich volledig bij aan:
“We merken dat besturen die investeren in sterke adviesraden niet alleen betere beslissingen nemen, maar ook meer draagvlak creëren. Het vraagt lef om oude patronen los te laten, maar de winst voor bestuur én burgers is enorm.”
Door in te zetten op vernieuwing, co-creatie en een sterke link met de leefwereld van burgers, groeien adviesraden uit tot echte motoren van participatief beleid.
Uit de praktijk: Gistel – Van versnippering naar gedragen participatie
Het lokaal bestuur van Gistel stond voor de uitdaging om versnipperde advies- en wijkraden te hervormen tot één toekomstgericht participatiekader. Onder begeleiding van Ine Plovie kozen ze voor een gefaseerd stappenplan:
- Inventarisatie en evaluatie van bestaande adviesstructuren
- Bevraging van de leden over knelpunten en verwachtingen
- Een inspiratiemoment met alle adviesraden
- Co-creatie van een vernieuwde adviesradenstructuur en bijhorend participatiereglement met ambtenaren, schepenen en burgemeester.
Het resultaat: een gedragen reglement en een duidelijke rolverdeling voor de adviesraden. Door de timing slim af te stemmen op op de beleidsplanningsperiode kan het kader en de structuur afgestemd worden op de projecten en uitdagingen uit het nieuwe meerjarenplan in opmaak.
Dit traject toont hoe co-creatie en een planmatige aanpak leiden tot adviesraden die zowel wettelijk als maatschappelijk stevig verankerd zijn.
Hoe MONDEA en Baristaz ondersteunen
MONDEA en Baristaz bundelen hun expertise om adviesraden toekomstbestendig te maken.
Ons traject omvat:
- Een grondige analyse van de huidige werking
- Co-creatie naar een nieuw kader voor adviesraden met een duidelijke rolverdeling
- Implementatie van een vernieuwde aanpak met duidelijke afspraken en opvolging.
